مطالعه روابط خویشاوندی و تنوع ژنتیکی ژنوتیپ های گندم دیم (triticum aestivum) با استفاده از نشانگر rapd

آگاهی از میزان تنوع موجود در بین ارقام و خویشاوندان وحشی گیاهان زراعی در مدیریت برنامه های اصلاحی نقش مهمی ایفا می نماید. با به کار گیری نشانگرهای مولکولی اصلاح گیاهان با سرعت و سهولت بیشتری انجام می گیرد و انتخاب والدین برای تلاقی های بعدی در برنامه های اصلاحی با اطمینان بیشتری انجام می گیرد. گندم مهمترین گیاه زراعی ایران و استان لرستان به شمار می رود و در این پژوهش تنوع ژنتیکی 25 رقم و لاین گندم (شامل 9 رقم هگزاپلوئید، 2 رقم تتراپلوئید و 14 لاین پیشرفته هگزاپلوئید) مورد استفاده در پروژه های تحقیقاتی اصلاحی گندم دیم مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان مورد ارزیابی قرار گرفت. dna ژنومی به روش دلاپورتا (1983) استخراج و الگوی بانددهی آنها با 30 آغازگر rapd مورد مطالعه قرار گرفتند. در مجموع 200 باند قابل امتیازدهی به دست آمد که از این تعداد 130 باند (%65) چندشکلی نشان دادند. آغازگر f4 بیشترین تعداد باند و آغازگر a18 کمترین تعداد باند را تولید نمودند. تجزیه خوشه ای براساس حضور (1) و عدم حضور (0) باند با استفاده از ضریب تشابه جاکارد و مبتنی بر روش upgma با نرم افزار ntsys انجام گرفت. دامنه ضرایب تشابه از 22/0 تا 87/0 متغیر بود. میانگین ضرایب تشابه 64/0 بود. میانگین ضرایب تشابه لاین ها (63/0) بیشتر از ارقام (60/0) بود. بیشترین تشابه ژنتیکی (87/0) بین ارقام آذر2 و سرداری که جزو ارقام با تیپ رشد زمستانه هستند و کمترین تشابه ژنتیکی (22/0) بین رقم سیمره با لاین bavicora مشاهده شد. با برش دندروگرام در نقطه 72/0، 6 گروه اصلی به دست آمده و بقیه ارقام و لاین ها به تنهایی هر یک تشکیل یک گروه جداگانه را دادند. همچنین ضریب کوفنتیکی بین ماتریس تشابه و دندروگرام 94/0 r = به دست آمد که برازش مناسب دندروگرام به ماتریس تشابه را نشان داد. باتوجه به میانگین ضرایب تشابه ارقام و لاین ها، وجود چنین تنوعی در بین آنها از جذابیت مطلوبی برخوردار نبوده و لازم است نسبت به گسترش ژرم پلاسم و تنوع ژنتیکی آنها اقدام شود. نتایج به دست آمده نشان داد که استفاده از نشانگر rapd برای طبقه بندی و گروه بندی ژنوتیپ های گندم سودمند بوده و از نتایج به دست آمده می توان برای سایر برنامه های اصلاحی گندم بهره جست. واژه های کلیدی: گندم، تنوع ژنتیکی، نشانگر rapd